ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Η εισήγηση του ΓΓ του ΑΚΕΛ Α. Κυπριανού στις 20 Σεπτεμβρίου να εξεταστεί η δυνατότητα δανεισμού στοιχείων από το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας για σκοπούς βελτίωσης της δικής μας εκπαίδευσης, πέραν του ότι αποκαλύπτει τέσσερεις λανθασμένες παραδοχές που επικρατούν στον τόπο μας για τη μάθηση και τον τρόπο απόκτησής της, θέτει το πολύ ενδιαφέρον θέμα της σχέσης μεταξύ της εκπαίδευσης και της κουλτούρας μιας χώρας και της μεγάλης δυσκολίας που αυτή αποτελεί για έναν τέτοιο δανεισμό.
Η πρώτη παραδοχή που αποκαλύπτεται είναι η πίστη ότι η εκπαίδευση της Κύπρου πάσχει σοβαρά και δεν έχει ελπίδα να βελτιωθεί με τις δικές της δυνάμεις. Γι’ αυτό πρέπει να δανειστεί προσεγγίσεις και τρόπους απ’ έξω.
Η δεύτερη παραδοχή είναι ότι η βελτίωση χρειάζεται κυρίως νέες δομές (αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα, διδακτικές προσεγγίσεις), αυτά δηλαδή που θα δανειστεί από τη Φινλανδία, και όχι βελτιωμένο δικό μας προσωπικό και πιο σκληρά και μεθοδικά εργαζόμενους μαθητές, για παράδειγμα, μέσω της έμφασης των εκπαιδευτικών μας στη διδασκαλία στους μαθητές της δεξιότητας να μανθάνουν μόνοι τους.
Η τρίτη παραδοχή είναι ότι υπάρχουν εκεί έξω μερικοί μαγικοί τρόποι που, αν τους επισημάνουμε και τους εισαγάγουμε στην εκπαίδευσή μας, θα βοηθήσουν τους μαθητές μας να μανθάνουν εύκολα και ευχάριστα χωρίς να χρειάζεται να κουράζονται ή να πιέζονται να παρακάθονται σε εξετάσεις ή σε άλλες μορφές αξιολόγησης. Είναι κάτι ανάλογο με αυτά που κάποιοι υποσχέθηκαν δημόσια στους εθνοφρουρούς μας ότι θα έφεραν έξυπνα όπλα που θα πολεμούσαν μόνα τους.
Η τέταρτη παραδοχή είναι ότι η κουλτούρα των μαθητών μας (η νοοτροπία τους, ο βαθμός συνεργασίας τους με τους εκπαιδευτικούς, η πειθαρχία τους, ο βαθμός παρώθησής τους για μάθηση) δεν διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τα μαθησιακά αποτελέσματά τους. Φτάνει να φέρουμε από ξένη χώρα τη μαγική προσέγγιση, και αυτή θα έχει αποτελέσματα ανεξαρτήτως του ήθους των μαθητών.
Δεν ξέρω πόσο διαδεδομένες είναι οι παραδοχές αυτές μεταξύ του ευρέος πληθυσμού, υπάρχουν ωστόσο ενδείξεις ότι μεταξύ των γονέων υπάρχουν πολλοί που τις ασπάζονται. Αυτό φαίνεται από τη στάση των Ομοσπονδιών Γονέων που μιλούν για συστήματα εύκολης μάθησης που μπορούν να εισαχθούν από το εξωτερικό αλλά και από την επίμονη άρνησή τους να δεχθούν την επαναφορά των Εξετάσεων Τετραμήνων. Στην περίπτωση των εκπαιδευτικών ενδεικτική είναι η στάση που τήρησαν πολλοί υποψήφιοι τον περασμένο Ιούνιο στις εξετάσεις επιλογής για διορισμό στην εκπαίδευση. Δέχθηκαν να πληρώσουν δίδακτρα για να παρακολουθήσουν σεμινάρια στα οποία θα τους δίδασκαν άλλοι. Αυτό ασφαλώς σημαίνει ομολογία ότι δεν έμαθαν να μαθαίνουν μόνοι τους ή δεν είχαν εμπιστοσύνη στη δική τους μαθησιακή ικανότητα.
Η πιο λανθασμένη βέβαια πτυχή στην εισήγηση του κ. Κυπριανού είναι η πλήρης υποβάθμιση του ρόλου της κουλτούρας μιας χώρας στη διαμόρφωση της εκπαίδευσής της, η πρόταση δηλαδή ότι μπορούμε «να σεριανίσουμε στον κήπο ενός ξένου εκπαιδευτικού συστήματος και να κόβουμε ένα φύλλο απ’ εδώ και ένα λουλούδι απ’ εκεί για να τα φυτέψουμε στον τόπο μας», όπως έγραψε τo 1900 πολύ γλαφυρά σε ένα άρθρο του με τίτλο How far can we learn anything of practical value from the study of foreign systems of education ο Βρετανός συγκριτολόγος Michael Sadler. Όπως εξηγεί:
«Η εκπαίδευση δεν είναι ένα θέμα που αφορά τα σχολεία ή τη μάθηση από βιβλία μόνο. Στη μελέτη των ξένων εκπαιδευτικών συστημάτων δεν πρέπει να ξεχνούμε πως τα πράγματα που είναι έξω από τα σχολεία έχουν ακόμα μεγαλύτερη σημασία από όση έχουν εκείνα που είναι μέσα στα σχολεία, και διέπουν και ερμηνεύουν τα πράγματα που είναι μέσα. Επομένως, αν προτείνουμε να μελετήσουμε ξένα εκπαιδευτικά συστήματα…πρέπει επίσης …να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε τι είναι η άϋλη, η ανεπαίσθητη, η πνευματική δύναμη, η οποία, στην περίπτωση κάθε εκπαιδευτικού Συστήματος, το υποβαστάζει και δίνει λογαριασμό για την πρακτική του επάρκεια….Ένα εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι κάτι το ζωντανό, το αποτέλεσμα ξεχασμένων αγώνων και δυσκολιών και «χρονικά απομακρυσμένων μαχών». Έχει μέσα του κάτι από τις μυστικές διεργασίες της εθνικής ζωής (Sadler,1900/1964,309-310).
Όσοι πήγαν στη Φινλανδία αλλά και όσοι διάβασαν για το λαό και την εκπαίδευσή της ξέρουν ότι οι Φινλανδοί είναι ένας πολύ διαφορετικός λαός από μας με πολύ διαφορετική κουλτούρα και πολύ διαφορετικούς τρόπους συμπεριφοράς, πολύ πιο ομαδικός, πειθαρχημένος, πράος και συνεργάσιμος. Γι‘αυτό και οι μαθητές στα σχολεία συνεργάζονται πολύ με τους εκπαιδευτικούς και μπορούν να εργαστούν μόνοι τους πολλή ώρα χωρίς καμιά επίβλεψη. Σε μια εποχή σαν τη σημερινή, επομένως, στην οποία έχει συνειδητοποιηθεί η σημασία της ατομικής προσπάθειας αλλά και της εποικοδομητικής συνεργασίας για επίτευξη καλών αποτελεσμάτων στα σχολεία δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί τα φινλανδικά σχολεία έχουν πολύ καλά αποτελέσματα. Όλοι οι Ελληνοκύπριοι εκπαιδευτικοί ξέρουν πολύ καλά τι θα συμβεί μέσα στην τάξη αν αφήσουν τους μαθητές έστω και για ένα λεπτό μόνους τους.
Χαρακτηριστικό αυτής της διαφοράς κουλτούρας μεταξύ των δυο λαών είναι το πιο κάτω επεισόδιο που μου διηγήθηκε μια καθηγήτρια της Τεχνικής Σχολής Λευκωσίας. Συνέβη κατά τη διάρκεια της φιλοξενίας στην Κύπρο μαθητών λυκείων από χώρες της Ευρώπης μέσα στα πλαίσια ευρωπαϊκών προγραμμάτων πριν 8 περίπου χρόνια. Οι συνοδοί καθηγητές πήραν όλους τους μαθητές στο Τρόοδος και τους άφησαν στην κορυφή για να θαυμάσουν τη θέα και τους παρακάλεσαν να γυρίσουν ως ομάδες κάτω στην πλατεία που θα τους περίμεναν σε μια ώρα. Οι μόνοι που γύρισαν ακριβώς σε μια ώρα ως ομάδα ήταν οι μαθητές από τη Φινλανδία. Οι άλλοι γύρισαν αργότερα. Οι τελευταίοι που γύρισαν ένας ένας, ήταν οι Κύπριοι
Ξεκινώντας από αυτό το επεισόδιο και έχοντας υπόψη τι έκαναν μαθητές λυκείων της Κύπρου τη νύκτα της 2ας προς 3η Σεπτεμβρίου 2018, λίγες ώρες πριν πάνε στο σχολείο για την πρώτη μέρα της νέας σχολικής χρονιάς (αναστάτωσαν την πόλη με κροτίδες, καπνογόνα και άγριες φωνές) μπαίνει κανείς στον πειρασμό να κάνει μια εικασία σχετικά με το τι θα έκαναν οι Φινλανδοί μαθητές στην πολύ απίθανη περίπτωση να είχαν να αντιμετωπίσουν παρόμοια κατάσταση. Μια πιθανή αντίδραση θα ήταν, πιστεύω, να κάνουν σιωπηρή πορεία κρατώντας δαδιά την προηγούμενη νύκτα με ένα πανό ίσως στο οποίο θα ήταν αναγραμμένη μια ευγενική έκκληση και στις δυο πλευρές να καταλήξουν σε συμφωνία.
*Πρώην Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
