ΤΗΣ ΡΙΤΑΣ ΠΑΝΑΟΥΡΑ*
Εάν θα πρέπει να μας έμαθε κάτι η πρόσφατη κρίση στην παιδεία του τόπου μας, θα έπρεπε να είναι τουλάχιστο ότι στην όλη μαθησιακή διαδικασία χρειάζονται τρεις: Μαθητής, Εκπαιδευτικός, Αντικείμενο. Μια αλλαγή μπορεί να επιτύχει όταν συνδιαμορφωθεί και από τους τρεις παράγοντες και όταν οι σχέσεις αλληλεπίδρασης κατά την εφαρμογή της θα είναι τέτοιες που να επιτρέπουν την ευέλικτη κοινή δραστηριοποίηση. Στις εξετάσεις τετραμήνων υπάρχει το Αντικείμενο, το καθορισμένο από το Υπουργείο Παιδείας και υπάρχει και η δεδηλωμένη μέχρι πρόσφατα τουλάχιστο διαφωνία των γονιών, των εκπαιδευτικών, των μαθητών. Υπήρξε και η ψηφοφορία της Βουλής, όπου η πλειοψηφία ζήτησε δύο φορές αναβολή ενός έτους για να δοθεί ο χρόνος να υπάρξει η προϋπόθεση της ουσιαστικής συνεργασίας και του προσεκτικού σχεδιασμού, γιατί τα παιδιά κανενός μας δεν πρέπει να είναι πειραματόζωα. Διαβάζω στον τύπο δηλώσεις όπως «Είμαστε πανέτοιμοι να το εφαρμόσουμε». Σεβαστή η επιλογή του Υπουργείου Παιδείας. Την ίδια στιγμή θα πρέπει να έχει υπόψη του ότι αναλαμβάνει όλο το μερίδιο της ευθύνης για ότιδήποτε αφορά στο συγκεκριμένο θέμα και δεν κυλήσει ομαλά τους επόμενους μήνες, εφόσον κρίνει ότι μόνο του, χωρίς την ουσιαστική αποδοχή από τους άμεσα εμπλεκόμενους φορείς μπορεί να εφαρμόσει μία αλλαγή. Προσωπικά θεωρώ ότι οι ώμοι κανενός δεν είναι αρκετοί, αλλά είναι σεβαστή η κάθε πολιτική απόφαση, η οποία στο μέλλον θα κριθεί εκ του αποτελέσματος.
Θέλω να ξεκινήσω πρώτα από την επιστημονική ευθύνη της ακαδημαϊκής κοινότητας του τόπου. Δυστυχώς δεν μάθαμε ακόμη να συζητούμε, να αποδεχόμαστε την ύπαρξη διαφορετικής άποψης και να επιδιώκουμε την αντιπαράθεση βάση επιστημονικών επιχειρημάτων. Ακούμε τακτικά για διάφορα στην εκπαίδευση ότι «αποτελούν πρόταση εμπειρογνωμόνων». Αυτοί οι εμπειρογνώμονες είναι ανώνυμοι; Ο ρόλος τους είναι να καταθέτουν μόνο εισηγήσεις σε κάποιο φορέα και υπάρχει περιορισμός στη δυνατότητα επιστημονικής τεκμηρίωσής τους από τους ίδιους; Οι επιστήμονες εισηγητές της περίφημης έκθεσης που κατέθεσαν στον R.Regan το 1983, «A nation at Risk», για χρόνια πολλά συμμετείχαν στην επιστημονική συζήτηση, προβάλλοντας επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα και αναλαμβάνοντας το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογούσε για τα αποτελέσματα που ακολούθησαν. Αυτό επιβάλλει, κατά την ταπεινή μου άποψη, το επιστημονικό πνεύμα και η ακαδημαϊκή ελευθερία στο πλαίσιο μίας διαλογικής ζύμωσης.
Εφόσον έχει ψηφιστεί η νομοθεσία για τις εξετάσεις τετραμήνων και η διπλή αναπομπή του Προέδρου της Δημοκρατίας έχει οδηγήσει το ζήτημα στο Ανώτατο, ας συζητήσουμε τι μπορεί να θεωρείται διαμορφωτική αξιολόγηση, στη βάση των όσων έχουν δημοσιευτεί τις τελευταίες μέρες (εφόσον δεν υπάρχει ακόμη επίσημη εγκύκλιος).
- Το κάθε σχολείο θα αποφασίζει από την ύλη που θα έχει καλυφθεί ποια θα περιληφθεί στο διαγώνισμα των 90 λεπτών, της εξέτασης του τετραμήνου.
Αυτό θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι ενισχύει την αυτονομία των σχολείων. Όμως η αυτονομία των σχολείων έχει νόημα σε εκπαιδευτικά συστήματα που έχουν αυτονομία στον όλο τρόπο λειτουργίας τους, στα αναλυτικά τους προγράμματα, στα βιβλία που χρησιμοποιούν κλπ, στοιχειώδεις δηλαδή προϋποθέσεις που δεν συνάδουν με την όλη συγκεντρωτική δομή του δικού μας εκπαιδευτικού συστήματος. Στην προκειμένη περίπτωση ποιος, με ποια κριτήρια αποφασίζει ότι από το 50% της ύλης που έπρεπε να καλυφθεί το 1ο τετράμηνο, εάν καλύφθηκε το 40%, μπορεί να περιληφθεί στην εξέταση το 20% ; Στη βάση ποιων οδηγιών, ποιας επιμόρφωσης, ποιας κατάρτισης θα αποφασίσουν τώρα τα σχολεία ποιοι από τους δείκτες επιτυχίας μπορούν να είναι μέρος της γραπτής εξέτασης; Και εάν λόγω παρανόησης δεν αποτελούν μέρος της εξέτασης βασικές «πυρηνικές» γνώσεις και δεξιότητες, ποιος θα αναλάβει την ευθύνη έναντι των παιδιών;
- Θα αποτελεί μέρος της αξιολόγησης του μαθητή η κατοίκον εργασία για να δίνει ανατροφοδότηση ο εκπαιδευτικός.
Μέχρι τώρα η κατοίκον εργασία είχε το ρόλο της εξάσκησης, της μελέτης για κατανόηση των όσων καλύφθηκαν στην τάξη και οι οδηγίες, σε αυτή τη βάση, ήταν η μη ανάθεση για το σπίτι εργασιών με προβλήματα στα Μαθηματικά, με διερευνήσεις στη Φυσική, εκθέσεων στα Ελληνικά κλπ, εφόσον κανείς δεν μπορεί να διασφαλίζει από ποιον, με τη βοήθεια ποιου και πώς γίνεται η κατοίκον εργασία. Ουσιαστική ανατροφοδότηση πρέπει να δίνεται για όλες τις δραστηριότητες των μαθητών μας, το σίγουρο όμως είναι ότι στην παρούσα φάση στη μέση εκπαίδευση η διεκπεραίωση της κατοίκον εργασίας δεν αντικατοπτρίζει παρά στο ελάχιστο κάποιο μαθησιακό αποτέλεσμα των μαθητών.
- Θα αποτελεί μέρος της αξιολόγησης η ανάθεση στους μαθητές των “project”.
Η φιλοσοφία της ανάθεσης τέτοιων δημιουργικών εργασιών είναι δεδομένη στη διεθνή παιδαγωγική βιβλιογραφία τα τελευταία τουλάχιστο 20 χρόνια. Στηρίζεται σε κάποιες βασικές προϋποθέσεις:
(α) η ενασχόληση και ο καθορισμός του θέματος προκύπτει από τα ενδιαφέροντα των μαθητών
(β) χρειάζονται να έχουν αναπτυχθεί δεξιότητες εύρεσης πηγών, διαχείρισης πηγών, ανάλυσης και σύνθεσης ιδεών
(γ) οι δραστηριότητες είναι τέτοιες που απαιτούν διεπιστημονική προσέγγιση, με απλά λόγια σύνδεση εννοιών, γνώσεων, δεξιοτήτων από διάφορα μαθήματα.
Πόση σχέση έχουν αυτές οι προϋποθέσεις, με αυτό που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο και το οποίο καταχρηστικά ονομάζουμε «project”; Είναι διεθνής πρωτοτυπία να θεωρούμε «project» την αντιγραφή ιδεών και εικόνων από το διαδίκτυο για μεμονωμένα θέματα από ένα κατάλογο που δίνεται στους μαθητές και την ετοιμασία κάποιων διαφανειών για παρουσίαση. Πότε δόθηκε χρόνος για να δουλέψουν εκπαιδευτικός και μαθητές μαζί ένα project, για να δουν πώς εντοπίζει κανείς καλές επιστημονικές πηγές και πώς τις αξιοποιεί; Στη βάση ποιου ωρολογίου προγράμματος και ποιου Αναλυτικού Προγράμματος υπάρχει η δυνατότητα να συνδεθούν τα Μαθηματικά με τη Φυσική, τη Χημεία και τη Λογοτεχνία; Συμφωνώ στο να αναπτυχθούν project, να ανατεθούν ομαδικές εργασίες, να αναπτυχθούν δεξιότητες έρευνας, ξεκινώντας από την ένταξή τους όμως στο σχολικό χρόνο, διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος όπως έχει αναπτυχθεί βιομηχανία παραγωγής πανεπιστημιακών διατριβών, να αναπτυχθεί και βιομηχανία παραγωγής σχολικών project.
Έγινε το τελευταίο καλοκαίρι πολλές φορές επίκληση στα αποτελέσματα ερευνών όπως η PISA. Είναι ίσως παράλειψη, για χάρη της συζήτησης, να μην σημειώνουμε και το αποτέλεσμα εκείνο που καταγράφεται στα αποτελέσματα της έρευνας, το οποίο κατατάσσει την Κύπρο σε μία από τις τελευταίες θέσεις: αφορά στο πόσο ευτυχισμένοι είναι οι μαθητές μας στα σχολεία μας. Δυστυχώς είναι κάτι που μπορεί να το επιβεβαιώσει η πλειοψηφία των μαθητών, των εκπαιδευτικών, των γονιών, όσων έχουν σχέση με τη Μέση Εκπαίδευση. Έχουμε πολλά να αλλάξουμε. Δεν είναι η ώρα της σύγκρουσης, της καχυποψίας και της αλαζονείας, γιατί στο τέλος κανείς δεν επιχαίρει επί ερειπίων. Δυστυχώς τους τελευταίους μήνες τρέχουμε ως επιμηθείς για διάλογο, μέτρα και δράσεις, μετά από τραγικά συμβάντα που βίωσαν παιδιά. Ας δράσουμε ως προμηθείς, συζητώντας, καταθέτοντας απόψεις, δεχόμενοι το λόγο και τον αντίλογο. Εμείς ως γονείς, οι εκπαιδευτικοί για τα παιδιά μας, οι αρμόδιοι για την ποιότητα της εκπαίδευσης, βλέποντας όλοι τα παιδιά μας στα μάτια και σκεφτόμενοι ότι όλοι από αυτά θα κριθούμε. Και είναι σίγουρα οι πιο αυστηροί και ειλικρινείς κριτές.
*Αν. Καθηγήτρια Μαθηματικής Παιδείας
