ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*
Αφορμή για τις σκέψεις που ακολουθούν, η εορτή των Τριών Ιεραρχών που πλησιάζει. Υποδειγματικός είναι ο λόγος του Μεγάλου Βασιλείου «Πρός τούς νέους, ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων», στον οποίο εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο οι νέοι μπορούν να ωφελούνται από την αρχαιοελληνική σοφία, χωρίς να επηρεάζεται η χριστιανική τους πίστη.
Ο Μέγας Βασίλειος προσδιορίζει με σαφήνεια πως βασική διαφορά του χριστιανισμού από την ελληνική θεώρηση της ζωής αποτελεί η διδασκαλία για τη μεταθανάτιο ζωή και για την περιφρόνηση των επίγειων αγαθών. Ταυτόχρονα, όμως, όχι μόνο δεν περιφρονεί το ελληνικό πνεύμα, αλλά, αντίθετα, προτείνει την άντληση από αυτό όλων των χρήσιμων για την ψυχή, με τον ίδιο τρόπο που οι μέλισσες επιλέγουν από τα λουλούδια ό,τι τους χρειάζεται, κι απορρίπτουν τα υπόλοιπα. Με το παράδειγμα του Οδυσσέα που αποφεύγει το τραγούδι των Σειρήνων, αναφέρεται παραστατικά στο δηλητήριο που μπορεί να μολύνει την ψυχή μας και στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να το αποφεύγουμε.
Αντίθετα, ως χρήσιμο για την ψυχή ο Μέγας Βασίλειος προτείνει το κυνήγι της αρετής, που, όπως εξηγεί, έχει κεντρική θέση στο έργο πολλών Ελλήνων συγγραφέων, όπως ο Όμηρος και ο Ησίοδος. Έτσι, προβάλλει ως πρότυπα τον Οδυσσέα, που παλεύει για την αγάπη του προς την πατρίδα, τον Σωκράτη, που δεν ξεσπά βίαια σε αυτούς που τον βλάφτουν αλλά τους επισημαίνει το λάθος τους με ήπιο τρόπο, καθώς και τον Ηρακλή, που επιλέγει στη ζωή του τον δύσκολο δρόμο της Αρετής, από τον εύκολο της Κακίας.
Πάμπολλα είναι, κατά τον Βασίλειο, τα πρότυπα που μπορούμε να αντλήσουμε από τα ελληνικά κείμενα, προκειμένου να προετοιμαστούμε για την εν Χριστώ ζωή. Του Κλεινία, μαθητή του Πυθαγόρα, που όταν μια μέρα τον πίεζαν να πάρει όρκο, προκειμένου να γλυτώσει ένα υπέρογκο πρόστιμο, προτίμησε να πληρώσει το ποσό, αλλά να μην ασεβήσει ορκιζόμενος. Του Διογένη, που, αν και ζούσε στο πιθάρι ασκητικά, θεωρούσε τον εαυτό του πλουσιότερο κι από τον βασιλιά της Περσίας, γιατί είχε ανάγκη από τα λιγότερα αγαθά. Του Σωκράτη, που υποστήριζε ότι, ακόμα κι όταν κάποιος έχει πλούτη, πρέπει να καυχιέται όχι για αυτά, αλλά για το ότι ξέρει να τα χρησιμοποιεί.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Περικλή, που, όταν κάποιος τον έβριζε ένα βράδυ στην αγορά, αυτός όχι μόνο δεν του έδωσε σημασία, αλλά πρόσταξε να του φωτίσουν τον δρόμο για να μπορεί να γυρίσει σπίτι του. Τι άλλο θυμίζει αυτό, από την προτροπή του Κυρίου «αν σε χτυπήσει κανείς στο ένα μάγουλο, γύρισέ του και το άλλο»; Ή, τι άλλο συμβολίζει η στάση των μεγάλων αθλητών της Ολυμπίας, που υπομένουν καθημερινά κόπους και στερήσεις μόνο και μόνο για ένα δάφνινο στεφάνι, από τη δύσκολη ζωή των Χριστιανών, που υπομένουν τα πάντα για την αιώνια βασιλεία;
Αυτός είναι, κατά τα διδάγματα των Τριών Ιεραρχών, ο θεμελιώδης ρόλος της Παιδείας και του σχολείου: η διάπλαση ήθους και χαρακτήρα, θεμελιωμένου στην ορθόδοξη χριστιανική αγωγή και στην ελληνική κλασική παιδεία. Είναι αυτή η παιδεία που κράτησε το Γένος ζωντανό και ανυπότακτο ψυχικά και πνευματικά, και που το οδήγησε ελεύθερο παρά τις εξωτερικές υποδουλώσεις και τις κατά καιρούς δυσκολίες.
Οι καιροί έχουν πλέον αλλάξει, η κοινωνία έχει προχωρήσει, η επιστήμη έχει επιτύχει θαύματα. Δαμάσαμε τη φύση, μορφωθήκαμε, αποκτήσαμε ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, κερδίσαμε χρήματα, διεκδικήσαμε δικαιώματα. Τη βία και την εγκληματικότητα όμως δεν την εξαλείψαμε, τα σκάνδαλα και η κακοδιοίκηση εξακολουθούν να μας ταλαιπωρούν, νέα ήθη εισβάλλουν στη ζωή μας. Απέναντι σε αυτά, οι νέοι απροστάτευτοι καθημερινά παρασύρονται και ακολουθούν. Μήπως, μέσα στους πολλούς τρόπους θεραπείας που ψάχνουμε, να σκεφτούμε ξανά και την παιδαγωγική αξία της διδασκαλίας των Τριών Ιεραρχών;
*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού
