ΤΗΣ ΔΕΣΠΩΣ ΠΕΤΡΟΥ*
Σύμφωνα με τη νομοθεσία «Ο Περί Πρόληψης της Χρήσης και Διάδοσης Ναρκωτικών και Άλλων Εξαρτησιογόνων Ουσιών (Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου) Νόμος του 2017», πρόληψη ορίζεται το σύνολο των παρεμβάσεων που αποσκοπούν στον εντοπισμό, τον περιορισμό και την εξάλειψη όλων εκείνων των αιτιών που συμβάλλουν στη γένεση της χρήσης και της εξάρτησης. Ο όρος εξαρτησιογόνες ουσίες αναφέρεται σε όλες τις νόμιμες και παράνομες ψυχοδραστικές ουσίες που προκαλούν σωματική και ψυχολογική εξάρτηση μετά από επαναλαμβανόμενη χρήση η οποία πραγματοποιείται με ποικίλους τρόπους.
Η Πρόληψη, σε διεθνές επίπεδο, κρίνεται αναγκαία σε πολλαπλά περιβάλλοντα, όπως, στο οικογενειακό πλαίσιο, στο σχολικό περιβάλλον, σε περιβάλλοντα αναψυχής, σε επίπεδο κοινότητας κτλ. Στη βάση των Ευρωπαϊκών Προδιαγραφών στον Τομέα της Πρόληψης για τη Χρήση Ουσιών, σε κάθε παράμετρο, σχεδιάζονται και υλοποιούνται στοχευμένες παρεμβάσεις, στηριζόμενες σε επιστημονικά τεκμηριωμένες μεθόδους και πρακτικές, για αποτελεσματική αντιμετώπιση της μάστιγας των ναρκωτικών ουσιών διαμέσου αδειοδοτημένων και επιχορηγημένων προληπτικών προγραμμάτων.
Ο θεσμός της οικογένειας αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο κοινωνικό παράγοντα στη ζωή του ανθρώπου. Συμβάλλει ενεργά στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, στην κοινωνικοποίηση, στην κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά, στην ενίσχυση των ιδιοσυγκρασιακών χαρακτηριστικών και στη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Αποτελεί έναν ισχυρό παράγοντα που δύναται να δημιουργεί τις προϋποθέσεις για αποτροπή των μελών της από τη χρήση και την εξάρτηση ψυχοδραστικών ουσιών.
Οι παράγοντες κινδύνου στους κόλπους της οικογένειας που μπορούν να οδηγήσουν το παιδί στη χρήση, σχετίζονται πολλές φορές με την εφαρμογή δυσλειτουργικών πρακτικών, όπως, η ψυχοσυναισθηματική παραμέληση, η σωματική κακοποίηση, η έλλειψη επίβλεψης και στοιχειώδους ελέγχου, η ανεπαρκής στήριξη και αδιαφορία, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση της οικογένειας, η κληρονομικότητα, η μίμηση προτύπου. Οι αυταρχικοί ή υπερπροστατευτικοί γονείς, η μη αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας, η στάση των γονέων και οι αντιλήψεις τους σχετικά με το θέμα της χρήσης ουσιών, οι εξαρτημένοι γονείς, οδηγούν βαθμιαία το παιδί στην οδό της χρήσης και της εξάρτησης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι πιο πάνω παράγοντες κινδύνου μέσα στην οικογένεια είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τους σχολικούς παράγοντες κινδύνου, όπως, η σχολική αδιαφορία, η παραβατικότητα, ο εκφοβισμός, η αποκλίνουσα συμπεριφορά, η σχολική αποτυχία, με αποτέλεσμα να δημιουργείται φαύλος κύκλος και να ενισχύονται περαιτέρω οι πιθανότητας καταφυγής σε ψυχοδραστικές ουσίες.
Από την άλλη, οι παράγοντες που επιδρούν προστατευτικά, μέσα στην οικογένεια και που μπορούν να επιτύχουν πρόληψη της χρήσης, είναι, η ύπαρξη ενός αρμονικού οικογενειακού κλίματος, η αποφυγή συγκρούσεων και η ικανότητα επίλυσής τους, η συλλογικότητα στη λήψη αποφάσεων, η αποτελεσματική αντιμετώπιση προβλημάτων, η σταθερή οικογενειακή δομή, η έμπρακτη αγάπη και η συναισθηματική στήριξη, η φροντίδα και το ουσιαστικό ενδιαφέρον των γονιών προς τα παιδιά τους. Με βάση τη θεωρία της Κοινωνικής Μάθησης, το άτομο παρατηρεί τις εξωτερικές επιδράσεις, τις ερμηνεύει με βάση τις εμπειρίες του, τις οργανώνει και στη συνέχεια δραστηριοποιείται αναλόγως. Αυτοί οι προστατευτικοί παράγοντες μέσα στο θεσμό της οικογένειας είθισται να λειτουργούν το ίδιο προστατευτικά και στο σχολικό περιβάλλον. Συσχετίζονται με τις σχολικές επιδόσεις των παιδιών τόσο σε επίπεδο εκπαίδευσης όσο και σε επίπεδο συμπεριφοράς. Συνεπώς, ένα λειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον ενισχύει τα παιδιά στην σχολική επιτυχία, στην κοινωνικοποίηση, στη συμμετοχή αθλητικών και σχολικών δραστηριοτήτων, καλλιεργεί την αίσθηση εαυτού, την υπευθυνότητα, την ανεξαρτησία, την πρωτοβουλία, και με αυτό τον τρόπο κερδίζουν την επιβράβευση που θα ενισχύσει την αυτοπεποίθηση. Μέσα από την αποτελεσματική επικοινωνία και τη σωστή καθοδήγηση, απορρέει η σωστή ενημέρωση, γενικότερα, και ειδικότερα στο θέμα των ναρκωτικών.
Οι παρεμβάσεις πρόληψης χρήσης ουσιών, στοχεύουν στη διασφάλιση της «ομοιόστασης» της λειτουργίας της οικογένειας και στη διασφάλιση ποιοτικών σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών. Οι γονείς εκ μέρους τους, παροτρύνονται να ανταποκρίνονται με θετικό τρόπο στους προβληματισμούς των παιδιών τους και με επάρκεια στις ανάγκες τους και να χρησιμοποιούν κατάλληλες δεξιότητες επικοινωνίας. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά αισθάνονται ασφάλεια, αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και τα συναισθήματα των γύρω τους, αποκτούν την ικανότητα και τη δεξιότητα να εκφράζονται, μπορούν να διαχειρίζονται τις δυσκολίες τους, αναπτύσσουν ενσυναίσθηση, μπορούν να δέχονται ανατροφοδότηση για τον εαυτό τους χωρίς να γίνονται αμυντικά, και βαθμιαία αποκτούν κριτική σκέψη.
Συνεπώς, απαιτείται η άμεση εμπλοκή των γονέων στο μείζον θέμα των ουσιών. Γονείς οι οποίοι παρουσιάζουν προσωπικές / ψυχολογικές δυσκολίες ενθαρρύνονται να επικοινωνήσουν με αρμόδια πρόσωπα για αντιμετώπιση των προβλημάτων τους. Η διασφάλιση της ψυχικής υγείας, η προσωπική ανάπτυξη, και η ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων στην οικογένεια, πέραν του ότι λειτουργούν ως ασπίδα προστασίας εμφάνισης διαφόρων ψυχικών νοσημάτων, επιπλέον, συμβάλλουν στη διαμόρφωση των στάσεων και των συμπεριφορών των παιδιών, τόσο ως προς την ευρύτερη αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής, όσο και ως προς τον τρόπο που αναμένεται να αντιμετωπίσουν οι σημερινές και οι μελλοντικές γενεές το θέμα των ναρκωτικών ουσιών.
*Κλινικός Ψυχολόγος
Βιβλιογραφία
Bandura, A., & Walters, R. H. (1977). Social learning theory (Vol. 1). Prentice Hall: Englewood cliffs.
European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (2017). Health and social responses to drug problems: a European guide. Publications office of the European Union.
Haefner, J. (2014). An application of Bowen family systems theory. Issuesinmentalhealthnursing, 35(11), 835-841.
Ο περί Πρόληψης της Χρήσης και Διάδοσης Ναρκωτικών και άλλων Εξαρτησιογόνων Ουσιών (Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου) Νόμος του 2017.
