ΤΗΣ ΑΝΤΡΗΣ ΝΕΟΦΥΤΟΥ*
Στον φυσικό τους χώρο τα κλοπιμαία μάρμαρα του Παρθενώνα θα γυάλιζαν κάτω από τις ζεστές ακτίνες του ήλιου. Η Αφροδίτη της Μήλου θα ατένιζε υπερήφανα το Αιγαίο και η Νίκη της Σαμοθράκης θα χαιρετούσε τους ναυτικούς, που θα επέστρεφαν νικητές από τη ναυμαχία. Κι όμως οι αρχαιοελληνικές αυτές αρχαιότητες δεν βρίσκονται σε ελληνικό έδαφος ούτε σε ελληνικό μουσείο.
Η Αφροδίτη της Μήλου και η Νίκη της Σαμοθράκης εκτίθενται στο Μουσείο του Λούβρου. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Βωμός του Ναού του Διός της Περγάμου βρίσκεται στο Μουσείο του Βερολίνου και τα μαρμάρινα ειδώλια, το σπουδαιότερο δημιούργημα του Κυκλαδικού πολιτισμού, με εξέχουσα θέση το αγαλματίδιο του «Αρπιστή», βρίσκονται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Όσον αφορά τα γλυπτά του Παρθενώνα, από τους 97 σωζόμενους λίθους της ζωφόρου, που απεικονίζουν τα Μεγάλα Παναθήναια, 56 βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο και 40 στο Μουσείο της Ακρόπολης. Από τις 64 σωζόμενες μετόπες, που απεικονίζουν την Κενταυρομαχία, οι 15 βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο και οι 15 στο Μουσείο της Ακρόπολης. Από τις 28 σωζόμενες μορφές των αετωμάτων (ανατολικό και δυτικό), οι 19 βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο και οι 9 στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Η Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας, Λίνα Μενδώνη στην εφημερίδα protothema.gr ανέφερε τα εξής: «Ο Παρθενώνας είναι σήμερα χάσκον και ακρωτηριασμένο μνημείο, που το ίδιο απαιτεί την επανένωση των αρχιτεκτονικών Γλυπτών του. Θυμίζω, ότι δεν έχουμε απλώς ιστάμενα Γλυπτά που ήταν κάπου πέριξ του Παρθενώνα. Είναι αναπόσπαστα τμήματα του ίδιου του μνημείου, ενός σύνθετου αρχιτεκτονήματος και ενός μοναδικού καλλιτεχνικού δημιουργήματος και συναποτελούν ενιαία και αδιαίρετη αισθητική, νοηματική και συμβολική ενότητα».
Χιλιάδες ελληνικοί και κυπριακοί θησαυροί βρίσκονται σκορπισμένοι στα μεγαλύτερα μουσεία όλου του κόσμου. Το Ινστιτούτο Κύπρου σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου έθεσε σε εφαρμογή το πρόγραμμα ψηφιακής καταγραφής και ανάδειξης των κυπριακών αρχαιοτήτων, που βρίσκονται σε ξένα μουσεία. Στόχος του προγράμματος είναι η ψηφιακή σύνδεση και αποκατάσταση-καταγραφή συλλογών, με σκοπό τη διευκόλυνση της έρευνας, που αφορά την αρχαιολογία της Κύπρου. Με παρόμοιο τρόπο, η ελληνική πολιτεία καταβάλλει ιδιαίτερες προσπάθειες για τον επαναπατρισμό των γλυπτών του Παρθενώνα.
Το ερώτημα, που τίθεται, είναι κατά πόσο τα μουσεία προσφέρουν προστασία στα διάφορα εκθέματα διασώζοντάς τα από τη φθορά του χρόνου ή τα χρησιμοποιούν ως μέσο ωφελιμιστικής αυτοπροβολής ανεξαρτήτως κόστους; Το μουσείο, ως ανθρώπινο κατασκεύασμα, σύμφωνα με τον Michele Foucault αποτελεί ένα είδος ετεροτοπίας, όπου ο χρόνος δεν σταματά, αλλά συσσωρεύεται στο άπειρο. Γενικά, οι ετεροτοπικοί χώροι συνδέονται με τμήματα του χρόνου και λειτουργούν, όταν οι άνθρωποι βρίσκονται σε απόλυτη ρήξη με τον παραδοσιακό τους χρόνο. Η ιδέα, ωστόσο, οργάνωσης ενός γενικού αρχείου, στο οποίο συγκεντρώνονται σε έναν τόπο όλοι οι χρόνοι, ενώ ο ίδιος ο τόπος είναι εκτός χρόνου, προστατευόμενος από τη διάβρωσή του, συνιστά ακριβώς ένα στοιχείο νεωτερικότητας.
Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται ανοδική πορεία των μουσείων, τουλάχιστο στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες. Η ανάπτυξη αυτή αφορά αφενός τον θεσμό του μουσείου, όπως δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα και αφετέρου τις κτιριακές υποδομές. Ο ειδικός του μουσείου ως επάγγελμα και ο όρος της μουσειολογίας αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια παράλληλα με την τελευταία αναπτυξιακή έκρηξη του μουσείου.
Πρώτιστο μέλημα των αρμοδίων πρέπει να είναι η διάσωση και συντήρηση των αρχαιοτήτων στον φυσικό τους χώρο ώστε να δίνεται η ευκαιρία στον επισκέπτη, να απολαύσει το σύνολο της δημιουργίας. Τα μουσεία υπαίθριου χώρου διευκολύνουν την ανάπτυξη διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στο μνημείο και το ευρύτερο πολιτισμικό περιβάλλον του, αφού ενσωματώνουν μνήμες, που χρονικά παραπέμπουν στο ευρύτερο αισθητικό περιβάλλον και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής, στην οποία έζησε το μνημείο. Σε διαφορετική περίπτωση, συνίσταται η μεταφορά και έκθεση των αρχαιοτήτων σε ένα τοπικό μουσείο, ώστε ο κάθε επισκέπτης να βιώνει το πολιτιστικό δέσιμο και την αρμονική συνύπαρξη ανάμεσα στα εκθέματα, που βρίσκονται εντός και εκτός μουσείου. Ο επισκέπτης θα απολαμβάνει τα εκθέματα, και αυτά με τη σειρά τους θα αγάλλονται, γιατί θα βρίσκονται στον χώρο γέννησής τους!
Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αν τα διάφορα εκθέματα μπορούσαν να μιλήσουν, θα εξέφραζαν την έντονη δυσφορία τους για τη βίαιη απόσπαση, την αποκαθήλωση και απομάκρυνση από τη βάση τους. Πολύ περισσότερο, όταν αναγκάζονται να μετοικίσουν σε μια ξένη και ανοίκεια χώρα με το πλήθος γύρω τους να μη σέβεται την ύπαρξή τους!
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
http://archive.eclass.uth.gr, Ετεροτοπίες, Michel Foucalt
http://socialpolicy.gr, Οι έξι αρχές των ετεροτοπικών χώρων του Φουκώ, Victoria J.E. Jones-μτφρ, επιμέλεια Ντούνης Ανδρέας
http://wwwellines.com, Οι 5 πιο σημαντικές ελληνικές αρχαιότητες που βρίσκονται στο εξωτερικό
http://www.real.gr-Κύπρος: Ψηφιακή καταγραφή και ανάδειξη των κυπριακών αρχαιοτήτων σε ξένα μουσεία (πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ)
http://culture.gov.gr, Τα γλυπτά που λείπουν από τον Παρθενώνα
https://www.protothema.gr, Γλυπτά του Παρθενώνα: «Δεν τίθεται θέμα δανείου από το Βρετανικό Μουσείο»
Τέση Σάλη-Παπασάλη, Σπουδή στα Υπαίθρια αρχαιολογικά Μουσεία-Μουσειολογία ΙΙΙ
*Φιλόλογος
Β.Δ. Γ΄ΤΕΣΕΚ Λεμεσού
