ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Πάντα μου κέντριζε το ενδιαφέρον η Ψυχολογία, ένας κλάδος που εδώ και πολλά χρόνια βρίσκεται σε έναν καθημερινό μαραθώνιο κατανόησης, επεξήγησης, προσαρμογής της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Μια επιστήμη πλούσια σε διαφορετικές προσεγγίσεις… σαν ένα κέντρο γλωσσών, όπου οι ψυχολόγοι μέσα από διαφορετικές γλώσσες, και μια μαγική μεταξύ τους συνεννόηση, προσεγγίζουν τον άνθρωπο.
Κάποιοι από αυτούς κατανοούν την ανθρώπινη συμπεριφορά ως το αποτέλεσμα βιολογικών παραγόντων. Σαν ένα γενετικό λαβύρινθο, όπου σε κάθε προσπάθεια του ατόμου για αλλαγή, συναντά ως εμπόδιο την ίδια του ιδιοσυγκρασία. Και όμως… πολλοί από όσους μιλούν αυτή τη γλώσσα, δεν μεταφράζουν τον βιολογικό κώδικα ως καθοριστικό παράγοντα στη συνεχή εμφάνιση μιας συμπεριφοράς, αλλά πιστεύουν στην αλλαγή. Με άλλα λόγια, έστω και αν κάποιο άτομο γεννιέται και φέρει μαζί του κάποια χαρακτηριστικά που τον καθιστούν για παράδειγμα ως λιγότερο εξωστρεφή ή περισσότερο αγχώδη, μπορεί να στοχεύσει και να επιτύχει τη διαφορά. Με παρέα όλα αυτά τα χαρακτηριστικά και την κατάλληλη υποστήριξη, μπορεί να επέλθει η «αλλαγή». Φτάνει το άτομο αυτό να δίνει κάποιο νόημα, να έχει ανάγκη και να επιζητάει την αλλαγή.
Άλλοι ψυχολόγοι μιλούν μια άλλη γλώσσα κάπως διαφορετική. Αυτήν που περιγράφει την ανθρώπινη συμπεριφορά ως αποτέλεσμα περιβαλλοντικών παραγόντων, προσδίδοντας στο περιβάλλον ανάπτυξης (π.χ. γονείς, πρότυπα, εκπαιδευτικοί, σχολείο, φίλοι, γειτονιά, κουλτούρα) πρωταρχικό ρόλο στην εμφάνιση και επιβίωση ενός μοτίβου συμπεριφορών. Και σε αυτή την περίπτωση βέβαια, αυτή η γλώσσα υποστηρίζει την αλλαγή. Έστω και αν για παράδειγμα, κάποιο άτομο έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον χαμηλής φροντίδας και υποστήριξης, έχει παρακολουθήσει άδικες συμπεριφορές να εξελίσσονται μπροστά του, έχει μάθει να παρατηρεί τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται σκληρά ο ένας στον άλλο, δεν έχει αγαπηθεί, δεν έχει αγκαλιαστεί όπως το είχε ανάγκη… Όταν δώσει νόημα σε άλλες εικόνες και επιλέξει την αλλαγή, μπορεί να βαδίσει σε ένα εντελώς διαφορετικό μονοπάτι από αυτό που έκανε τα πρώτα του βήματα και συνήθισε να περπατάει.
Σε μια εποχή όπου η ελπίδα χάνεται και που κυριαρχεί ο φόβος πως τα πράγματα δεν μπορούν να αλλάξουν, ο κάθε ένας μας μπορεί να φέρει την αλλαγή, προσπαθώντας περισσότερο ο ίδιος παρά περιμένοντας την αλλαγή κάποιου συστήματος. Σε μια τέτοια εποχή, κάποιο μικρό παιδί μου μίλησε τη δική του γλώσσα… τη γλώσσα της άνοιξης! Ένα μικρό παιδί, που τόσο κάποια από τα χαρακτηριστικά του, όσο και το περιβάλλον ανάπτυξής του, θα μπορούσα να σταθούν εμπόδιο στο να μιλήσει αυτή τη γλώσσα. Μεταξύ άλλων λοιπόν, μου διηγήθηκε μια ιστορία στην οποία μου περιέγραψε ότι τις τελευταίες ημέρες έχει χάσει τους φίλους του επειδή απέκτησε καινούργιους. Και όλα αυτά, γιατί πήρε την απόφαση να θυμηθεί και να εφαρμόσει τα λόγια μιας δασκάλας του, που τους είχε εξηγήσει πως, όλα τα παιδιά έχουν δικαιώματα, μεταξύ πολλών άλλων, και το δικαίωμα της διαφορετικότητας και της φιλίας. Έτσι, επέλεξε να κάνει κάθε μέρα, κάθε διάλειμμα, παρέα με άλλα παιδιά διαφορετικά από τα υπόλοιπα, και με μεγάλη του χαρά να διαπιστώσει πως αυτή η παρέα μέρα με τη μέρα μεγαλώνει. Αυτό το παιδί ήρθε σαν ένα χελιδόνι σε αυτή τη χώρα… που μπορεί να μην έφερε την άνοιξη, αλλά μου μίλησε τη γλώσσα της, και του έδωσα την υπόσχεσή μου πως θα προσπαθήσω και εγώ να τη μιλάω καθημερινά και να τη μάθω και σε άλλα παιδιά.
Εδώ και αρκετά χρόνια ψάχνουμε τη λύση στον γρίφο «Πώς θα αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο του εκφοβισμού, της βίας, του ρατσισμού κτλ.». Ψάχνουμε τους φταίχτες, σχεδιάζουμε προγράμματα, προτείνουμε νόμους και ένα σορό μεθόδους που θα αναγκάσουν τους ανθρώπους να πράξουν ανθρώπινα. Τι θα γινόταν αν τελικά, ο κάθε ένας μας γινόταν η αλλαγή; Και χωρίς δεύτερη σκέψη, εγωισμούς, ανταλλάγματα, να μιλούσαμε τη γλώσσα της άνοιξης;
*Κλινική/Σχολική Ψυχολόγος
Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου
Επιστημονική Συνεργάτιδα, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
