TΗΣ ΔΡΟΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Όπως κάθε χρονιά, έτσι και φέτος, η ενσωμάτωση των μαθητών με διαφορετικότητα αποτελεί – ή θα έπρεπε να αποτελεί – προτεραιότητα και στόχο κάθε εκπαιδευτικής βάσης. Ποιες δράσεις ακολουθούμε και πόσο επαρκείς είμαστε σε αυτή την προσπάθεια;
Ας κατανοήσουμε αρχικά τους όρους «διαφορετικότητα» και «ένταξη-ενσωμάτωση». Η διαφορετικότητα είναι το εύρος των ανθρώπινων χαρακτηριστικών συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, της φυλής, της εθνότητας, της ταυτότητας φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της σωματικής ή πνευματικής ικανότητας και ιδιοτήτων, του συστήματος θρησκευτικών ή ηθικών αξιών, της εθνικής καταγωγής, του μεταναστευτικού καθεστώτος, της γλώσσας, των μορφών μάθησης και της οικογενειακής δομής.
Η ένταξη αφορά τη συμμετοχή και την ενδυνάμωση, όπου αναγνωρίζεται η εγγενής αξία και αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων. Μια τάξη χωρίς αποκλεισμούς προϋποθέτει ότι προάγει και καλλιεργεί την αίσθηση του ανήκειν, εκτιμά και ασκεί το σεβασμό για τα ταλέντα, τις πεποιθήσεις, το υπόβαθρο και τον τρόπο ζωής των μαθητών της (Unesco, 2009).
Γιατί η διαφορετικότητα και η ένταξη έχουν σημασία; Το να χειριζόμαστε και να μιλάμε ανοιχτά και θετικά για τις διαφορές μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να κατανοήσουν και να αποδεχτούν καλύτερα τον εαυτό τους και τους γύρω τους. Η αγκαλιά της διαφορετικότητας και της ένταξης δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να εμπλακούν στον κόσμο τους με περιέργεια, αυτοπεποίθηση, σεβασμό και ευγένεια. Η διαφορετικότητα και η ένταξη βοηθούν τα παιδιά να μάθουν να συνυπάρχουν φιλικά και ειρηνικά με άτομα που είναι διαφορετικά από αυτά, κάτι που προάγει τόσο τον συναισθηματικό αλλά και τον κοινωνικό τους κόσμο, ενώ επίσης παρέχει περισσότερες ευκαιρίες ακαδημαϊκής επιτυχίας.
Με ποιους τρόπους όμως καλείται ένα σχολικό σύστημα να προάγει τη διαφορετικότητα και να ενσωματώσει όλα τα παιδιά σε κοινό πλαίσιο; Μιλώντας για ενσωμάτωση, πολλοί θα σκεφτούν τη βοήθεια και υποστήριξη των μαθητών με διαφορετικότητα με τρόπο ώστε πιο εύκολα να ανταποκριθούν στις ακαδημαϊκές απαιτήσεις, κάτι που οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στο υπάρχων σχολικό σύστημα, αφού σε ένα μεγάλο αριθμό σχολείων λειτουργούν προγράμματα ενισχυτικής διδασκαλίας για παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία ή ρίσκο αναλφαβητισμού. Είναι αυτό αρκετό; Η ενίσχυση των ακαδημαϊκών γνώσεων είναι αρκετή για την ένταξη των παιδιών με διαφορετικότητα, σε ένα πλαίσιο όπου επίσης το συναίσθημα και οι κοινωνικές σχέσεις αποτελούν τη βάση για την επιτυχή συνύπαρξη των μαθητών; Και με ποιο τρόπο οι μαθητές που δεν παρουσιάζουν διαφορετικότητα, προετοιμάζονται για αυτή τη φιλική συνύπαρξη και αλληλεπίδραση με αυτά τα παιδιά;
Σύμφωνα με πρότυπα εγχειρίδια και δράσεις, μεταξύ άλλων και αυτό του Βρετανικού Συμβουλίου (British Council, 2010; Smith et al., 2022), η ενσωμάτωση των μαθητών με διαφορετικότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί, εάν οι δράσεις που θα πραγματοποιηθούν δεν συμπεριλάβουν όλους τους μαθητές… και όχι μόνο… αλλά και τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς! … τονίζοντας ότι η ένταξη των παιδιών με διαφορετικότητα αποτελεί προσπάθεια που χρειάζεται να πραγματοποιηθεί και από τις δύο πλευρές (συμπεριλαμβάνοντας δηλαδή και τους μαθητές χωρίς διαφορετικότητα και τους μαθητές με στοιχεία «διαφορετικά» από αυτά των παιδιών στο σχολείο στο οποίο φοιτούν). Πίσω από το πιο πάνω, βρίσκεται ένας μεγάλος αριθμός δραστηριοτήτων με στόχο την αποτελεσματική συνύπαρξη, που αναπτύσσονται τόσο εντός, όσο και εκτός του σχολικού πλαισίου. Συνεπώς, μια προσπάθεια ένταξης η οποία συμπεριλαμβάνει μόνο τα παιδιά με διαφορετικότητα, είναι μονόπλευρή και ίσως… αναποτελεσματική. Την ίδια στιγμή, η απομάκρυνση των μαθητών με διαφορετικότητα από τις τάξεις με σκοπό την ενδυνάμωση της ακαδημαϊκής τους ικανότητας μέσα από ενισχυτικά μαθήματα και μόνο, χωρίς την παράλληλη εκπαίδευση των υπόλοιπων μαθητών στα θέματα διαφορετικότητας, χωρίς την πραγματοποίηση δράσεων με στόχο την ενίσχυση των σχέσεων των παιδιών, δεν μπορεί να δημιουργήσει το εύφορο περιβάλλον που αναμένεται στην ενσωμάτωσή τους, και ίσως η διαφορετικότητα να ενισχύεται και η δράσεις ένταξης να οδηγούν τελικά σε… απένταξη!
Και τί γίνεται με τους μαθητές με άλλα χαρακτηριστικά «ανόμοια» με το σύνολο; Τους μαθητές που φοιτούν στις σχολικές μονάδες, μαθητές με κοινωνικές και ψυχο-συναισθηματικές ιδιαιτερότητες; Πώς και σε πιο βαθμό το περιβάλλον του κυπριακού σχολείου προετοιμάζεται για να τα συμπεριλάβει; Ενώ τα προγράμματα ενισχυτικής διδασκαλίας στα σχολεία αυξάνονται, περιορισμός συνεχίζει να υπάρχει σε εκπαιδευτικά προγράμματα μαθητών με στόχο την ενίσχυση των κοινωνικών και συναισθηματικών τους δεξιοτήτων (όπως για παράδειγμα την ενίσχυση των δεξιοτήτων όλων των μαθητών για ενσυναίσθηση, αποδοχή, συνεργασία, επικοινωνία), γεγονός που αφήνει τα σχολεία «φτωχά» από δράσεις ικανές για την αποτελεσματική και επαρκή ενσωμάτωση των μαθητών με διαφορετικότητα.
*Σχολική Ψυχολόγος
Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας
Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου
