Πώς να βοηθήσω το παιδί να μιλήσει στον χώρο του σχολείου;

ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*

Υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών που όταν πάνε πρώτη φορά σχολείο ή αλλάζουν σχολική βαθμίδα αποφεύγουν να μιλάνε στο σχολικό πλαίσιο. Αυτό γίνεται γιατί έρχονται αντιμέτωπα με κάτι καινούριο και είναι αναμενόμενο να τους φοβίζει. Η Επιλεκτική Αλαλία χαρακτηρίζεται ως συμπεριφορά των «νέων παιδιών», δεδομένου ότι εμφανίζεται σε ηλικίες μεταξύ των 2:7 και 6:0 ετών. Αν και εμφανίζεται κατά την προσχολική ηλικία, συνήθως το πρόβλημα γίνεται ιδιαιτέρως αισθητό στην ηλικία των 5-6 ετών, όταν τα παιδιά εισάγονται στο σχολικό πλαίσιο. Έρευνες έχουν δείξει ότι είναι πολυ-παραγοντικά τα αίτια της και καθορίζονται από μια σειρά αλληλένδετων παραγόντων. Μπορεί να είναι εξαιτίας γενετικών χαρακτηριστικών, της ιδιοσυγκρασίας του παιδιού, κοινωνικών παραγόντων και μη επίτευξης αναπτυξιακών ορόσημων ανάλογα με την ηλικία. Το παιδί μέσα από την μη λεκτική συμπεριφορά του μπορεί να επιζητά την προσοχή των γύρω του ή να είναι ένας τρόπος να εκφράσει την δυσαρέσκεια του για κάτι.

Κατά τη διάρκεια της σχολικής καθημερινότητας τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία δεν καλλιεργούν πολλές δεξιότητες στο σχολικό περιβάλλον, όπως να είναι καλοί ακροατές, να μιλάνε, να διαβάζουν, να γράφουν και να συμμετέχουν σε συζητήσεις. Αυτό συμβαίνει διότι δε συμμετέχουν στην ανάγνωση ούτε στην προφορική επικοινωνία. Δεν έχουν τη δυνατότητα να ρωτήσουν κάτι που δεν καταλαβαίνουν, με αποτέλεσμα να υστερούν ακαδημαϊκά σε σχέση με τους υπόλοιπους μαθητές. Όμως, αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι αυτά τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν στις δραστηριότητες της τάξης χωρίς να μιλούν, όπως να προσέχουν τις οδηγίες και να τις ακολουθούν, να τελειώνουν τις εργασίες τους στον χρόνο που τους έχει δοθεί, να παράγουν σωστή δουλειά, να αναμένουν τη βοήθεια, να αγνοούν τις ενοχλήσεις των συνομηλίκων τους κ.α.

Γενικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παιδιών

Αναφορικά με το γνωστικό επίπεδο συνήθως τα παιδιά παρουσιάζουν μειωμένο λεξιλόγιο, δημιουργούν απλές προτάσεις και έχουν χαμηλό επίπεδο κοινωνικών δεξιοτήτων. Ωστόσο, πρόσφατη μελέτη ανέδειξε πως το 67% των παιδιών πέτυχε υψηλά επίπεδα επιτυχίας σε δοκιμασίες όπως, αντίληψη και κατανόηση παραμυθιού, σειροθέτηση εικονο-ιστορίας και σωστή ορθογραφία λέξεων. Οι δυσκολίες που αναφέρθηκαν οφείλονται στην απουσία προφορικού λόγου και όχι σε κάποια μαθησιακή δυσκολία. Τα βασικά χαρακτηριστικά των συναισθημάτων και των συμπεριφορών των παιδιών είναι: α) φοβούνται να μη γελοιοποιηθούν και να μη δείξουν πως φοβούνται τους άλλους, β) τείνουν να θεωρούν πως κάθε πράξη τους θα έχει αρνητική ή καταστροφική συνέπεια για τα ίδια ή για τους γύρω τους, γ) αντίληψη ότι πάντα θα υπάρχει αποτυχία στα άγνωστα κοινωνικά πλαίσια και δ) υποτίμηση των κοινωνικών δυνατοτήτων ή δεξιοτήτων τους. Συμπερασματικά τα παιδιά τείνουν να υπερεκτιμούν τις κινήσεις, τα λόγια, τις πράξεις και την κριτική των άλλων και να υποβαθμίζουν τις δικές του επιλογές και σκέψεις. Επίσης, συνήθως παρουσιάζουν χαμηλή αυτοπεποίθηση-αυτοεκτίμηση, δεν παίρνουν πρωτοβουλίες και δεν αναλαμβάνουν ευθύνες, είναι χαμηλών τόνων και εσωστρεφείς.

Αναφορικά με τις σχέσεις με συνομήλικους τα βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία και συμπεριφορές που παρατηρούνται στο σχολείο είναι η μη ανταπόκριση των παιδιών σε διάλογο με ένα ή παραπάνω άτομα, η μη απάντηση σε ερωτήσεις που τους αφορούν, η ευαισθησία σε δυνατούς ήχους ή σε καταστάσεις πολυκοσμίας, η αδυναμία να ζητήσουν βοήθεια ακόμα και όταν την χρειάζονται σε μεγάλο βαθμό ή όταν βρίσκονται σε κίνδυνο και σε οτιδήποτε άλλο εμπλέκεται η ομιλία.

Πώς μπορώ να βοηθήσω ως γονιός:

1. Κατανόηση και ενσυναίσθηση προς την επιλογή που έκανε το παιδί.
2. Αποδοχή πως η συμπεριφορά είναι σοβαρή και σημαντική.
3. Ενίσχυση και θετική επιβράβευση του παιδιού για κάθε προσπάθεια που κάνει να μιλήσει.
4. Θα μπορούσαν οι γονείς να βιντεοσκοπούν το παιδί την ώρα που μιλάει , μετά να του δείχνουν το βίντεο, όπου εκδηλώνει την επιθυμητή συμπεριφορά και να  επιβραβεύεται  για αυτή.
5. Ενίσχυση της μη λεκτικής επικοινωνίας χωρίς όμως να ενθαρρύνεται.
6. Αποφυγή πίεσης προς το παιδί “για να μιλήσει γρήγορα”.
7. Θα μπορούσαν οι γονείς μαζί με το παιδί να επισκέπτονται τον εκπαιδευτικό πριν το σχολικό μάθημα, έτσι ώστε να νιώσει οικεία το παιδί μέσα σε μια συζήτηση και σιγά σιγά να του απευθύνεται ο λόγος, χωρίς όμως να πιέζεται. Ίσως αυτή η διαδικασία να αποτελέσει κίνητρο για το παιδί να μιμηθεί τις λεκτικές συμπεριφορές των γονιών του.
8. Παιχνίδια ρόλων. Να προσποιούνται οι γονείς και το παιδί ότι βρίσκονται στο σχολείο και να ξεκινάνε μια συζήτηση.
9. Τεχνικές χαλάρωσης και λήψη βαθιών αναπνοών.
10. Εκμάθηση του παιδιού να διαχειρίζεται δύσκολες κοινωνικές καταστάσεις με στόχο να μπορεί να νιώθει ήρεμο και χωρίς άγχος μέσα σε αυτές.
11. Λήψη μαθημάτων λογοθεραπείας.
12. Συμμετοχή των γονιών σε προγράμματα διαχείρισης άγχους και στρες.

Πώς μπορώ να βοηθήσω ως εκπαιδευτικός:

1. Κατανόηση και αποδοχή της ιδιαιτερότητας του παιδιού μέσα στα πλαίσια του σχολείου.
2. Αποφυγή εξαναγκασμού να μιλήσει.
3. Να μην δείχνει ο εκπαιδευτικός στο παιδί ότι περιμένει να του μιλήσει.
4. Ενίσχυση κάθε προσπάθειας να μιλήσει ή να βγάλει κάποιους ήχους.
5. Τα παιδιά να εργάζονται σε μικρές ομάδες, έτσι ώστε οι συμμαθητές τους να βοηθήσουν στη μείωση του άγχους και στην αύξηση της επικοινωνίας και των κοινωνικών δεξιοτήτων.
6. Να δίνεται έμφαση σε δραστηριότητες που δεν απαιτούν τη χρήση του λόγου (π.χ. γράψιμο, ζωγραφική, παιχνίδια ρόλων με μαριονέτες, κουκλοθέατρο, χρήση κόμικ ή ενός φακού ή ενός λέιζερ)
7. Δίνεται στο παιδί επιπλέον χρόνος για να ολοκληρώσει μια εργασία ή για να δώσει μια απάντηση.
8. Για την αύξηση της μη λεκτικής επικοινωνίας, μπορεί το παιδί να χρησιμοποιεί κάρτες, ένα φακό ή μια μαριονέτα-κούκλα, έτσι ώστε να απαντά στις ερωτήσεις με «ναι» και «όχι».
9. Για να αποφευχθούν συμπεριφορές εκφοβισμού, καλό θα ήταν ο εκπαιδευτικός να ενημερώσει την ομάδα για τη συγκεκριμένη συμπεριφορά.
10. Μέριμνα ώστε το παιδί να μην μένει μακριά από τα υπόλοιπα παιδιά του σχολείου , να μην απομονώνεται και να μην περιθωριοποιείται. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να εισηγηθεί δραστηριότητες που δεν απαιτούν λεκτικές δεξιότητες.
11. Ο εκπαιδευτικός της τάξης μπορεί να επισκεφτεί το παιδί στο σπίτι του στην αρχή της σχολικής χρονιάς, όχι με σκοπό να του μιλήσει, αλλά για να νιώσει οικεία μαζί του, στο δικό του χώρο, ο οποίος δεν του προκαλεί άγχος.

Οι εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα των παιδιών και αυτοί συνήθως παρατηρούν πρώτοι τα συμπτώματα της Επιλεκτικής Αλαλίας. Έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν πληροφορίες τόσο στους γονείς όσο και στους ειδικούς, σχετικά με τη συμπεριφορά των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον.

Εάν παρόλες τις προσπάθειες το παιδί εξακολουθεί να παρουσιάζει την συγκεκριμένη συμπεριφορά οι γονείς και το σχολείο θα πρέπει να ζητήσουν εξειδικευμένη βοήθεια από Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο.

*Ειδικευόμενη Εκπαιδευτική Ψυχολόγος