ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ ΠΑΥΛΟΥ*
Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού του 1989 (επικυρώθηκε το 1990 στην Κύπρο και το 1992 στην Ελλάδα), « η εκπαίδευση του παιδιού πρέπει να κατευθύνεται στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, των ταλέντων, των διανοητικών και φυσικών ικανοτήτων του, στην ανάπτυξη του σεβασμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, στην ανάπτυξη του σεβασμού των γονέων του παιδιού, της πολιτισμικής του ταυτότητας , της γλώσσας, των αξιών, των εθνικών αξιών μιας χώρας στην οποία ζει το παιδί και των διαφορετικών πολιτισμών καθώς και στην προετοιμασία του για μια υπεύθυνη ζωή σε μια ελεύθερη κοινωνία σε ένα πνεύμα ειρήνης, κατανόησης, ανοχής, ισότητας και φιλίας» (Hart, 2007).
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Εκπαιδευτική Ψυχολογία και το θεωρητικό της υπόβαθρο, καλεί τους Σχολικούς Ψυχολόγους να αξιολογήσουν, να παρέμβουν, να συμβουλεύσουν και να ερευνήσουν το παιδί σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα. Ο όρος «εκπαιδευτική ψυχολογία» χρησιμοποιείται για να δηλώσει την εφαρμοσμένη ειδικότητα της σχολικής ψυχολογίας (Jimerson etal, 2008). Επομένως, η εκπαιδευτική ψυχολογία είναι ένας κλάδος της ψυχολογίας, με ανεξάρτητο σώμα θεωρίας, με κεντρικό ενδιαφέρον στα προβλήματα των μαθητών , των εκπαιδευτικών τους και των οικογενειών τους τα οποία καλείται να επιληφθεί ο σχολικός ψυχολόγος (Συγκολλίτου, 1992), σε συνεργασία με τα εμπλεκόμενα συστήματα και υπο-συστήματα.
Τι είναι τελικά η σχολική ψυχολογία;
Ο θεσμός της υποχρεωτικής εκπαίδευσης συνέβαλε στην ανάγκη παροχής ψυχολογικών υπηρεσιών στα σχολεία. Λόγω της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ο αριθμός των εγγραφών μαθητών στα σχολεία αυξήθηκε με αποτέλεσμα να αλλάξει το εκπαιδευτικό σύστημα, οι ανάγκες του, οι απαιτήσεις του και η ποικιλομορφία του. Αυτή η πολυμορφία και πολυεπίπεδη αναγκαιότητα σε εξειδικευμένες παροχές, αποτέλεσε την απαρχή της ένταξης του θεσμού του σχολικού ψυχολόγου στα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Με βάση τον ορισμό της Χατζηχρήστου (2004), «η σχολική ψυχολογία είναι μια ειδικότητα της εφαρμοσμένης ψυχολογίας που ασχολείται με την επιστήμη και την επαγγελματική πρακτική της ψυχολογίας με παιδιά, έφηβους, οικογένειες, μαθητές όλων των ηλικιών ….οι σχολικοί ψυχολόγοι παρέχουν μια σειρά από υπηρεσίες που αφορούν σε ψυχολογικές εκτιμήσεις και παρεμβάσεις, στην πρόληψη, την προώθηση της ψυχικής υγείας, την ανάπτυξη και εκτίμηση προγραμμάτων, δίνοντας έμφαση στις εξελικτικές διαδικασίες των παιδιών και των εφήβων μέσα στο περιβάλλον του σχολείου και της οικογένειας» (Νικολόπουλος, 2008).
Η ταυτότητα της σχολικής ψυχολογίας εδραιώθηκε ως Κλάδος 16 (American Psychological Association Division 16) του Αμερικάνικου Ψυχολογικού Συλλόγου το 1960 και έτσι απέκτησε επιστημονική υπόσταση, αναγνώριση και αυτονομία. Έρευνες, συνέδρια, εκπαιδευτικά προγράμματα από την εποχή του Witmar, που θεωρείται από πολλούς ως ο πατέρας της σχολικής ψυχολογίας, καταλήγουν στον καθορισμό του ρόλου και της ειδικότητας του σχολικού ψυχολόγου, του νομοθετικού πλαισίου κατοχύρωσης και εξάσκησης του επαγγέλματος, της εκπαιδευτικής πιστοποίησης, της αναγκαιότητας για πρακτική άσκηση και στην δημιουργία επαγγελματικών συλλόγων (Χατζηχρήστου, 2002).
Οι σχολικοί ψυχολόγοι απευθύνονται στον γενικό σχολικό πληθυσμό. Παρατηρείται μια στροφή από τα παραδοσιακά ψυχολογικά μοντέλα σε πιο ευρέως φάσματος ψυχολογικές παροχές. Οι σχολικοί ψυχολόγοι διαγιγνώσκουν, προλαμβάνουν, συμβουλεύουν, εκπαιδεύουν, ερευνούν, παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας, εκπροσωπούν και εποπτεύουν (Νικολόπουλος, 2008). Πολυδιάστατος ρόλος. Να προσθέσω σε αυτά και το έργο των σχολικών ψυχολόγων στην ανάδειξη των δυνατοτήτων και των αδυναμιών των μαθητών, την αναγνώριση ψυχολογικών, κοινωνικών, οικονομικών παραγόντων που μπορεί να ενθαρρύνουν ή να εμποδίσουν τη μαθησιακή διαδικασία και τη λειτουργικότητα των παιδιών στο σχολείο, την προώθηση της ενσωμάτωσης. Ο κάθε τομέας αποτελεί ξεχωριστό άρθρο – γίνεται μια απλή αναφορά λόγω έλλειψης χώρου.
Φαίνεται όμως ότι υπάρχει χάσμα ανάμεσα στο πώς βιώνει και στο πώς θα ήθελε να είναι ο ρόλος του στο σχολείο ο κάθε σχολικός ψυχολόγος. Θα πρέπει να μας απασχολήσει το πώς και το εάν οι πιο πάνω δραστηριότητες και παρεμβάσεις υλοποιούνται σε σημερινές, πραγματικές σχολικές συνθήκες όπου φαίνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του χρόνου του σχολικού ψυχολόγου αναλώνεται στις αξιολογήσεις και στις διαγνώσεις ή σε καθόλα γραφειοκρατικές διαδικασίες. Ατομική συμβουλευτική, καθοδήγηση, στήριξη παιδιών, σχεδιασμός και υλοποίηση προληπτικών προγραμμάτων, ψυχοεκπαιδεύσεις γονιών και διδασκόντων, ανάπτυξη δεξιοτήτων, καθώς και έρευνα φαίνεται να μην είναι ψηλά στη λίστα ιεράρχησης των αιτημάτων από τα σχολεία προς τους σχολικούς ψυχολόγους. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έμφαση δίνεται στην πρόληψη, παρέμβαση και συμβουλευτική σε όλα τα συστήματα του σχολείου πχ τόσο στους μαθητές όσο και στους γονείς αλλά και στους διδάσκοντες. Ο σχολικός ψυχολόγος καλείται και ενδείκνυται να είναι ενεργό μέλος της σχολικής κοινότητας σε κλίμα αμοιβαίας αλληλεπίδρασης, συνεργασίας, εμπιστοσύνης και αλληλοσεβασμού. Η υπηρεσία εκπαιδευτικής ψυχολογίας , μέσω της εφαρμογής της σχολικής ψυχολογίας, προωθεί τους στόχους αυτούς.
Δρ Νάσια Τριγωνάκη-Παύλου
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού & Νεολαίας
