ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Τι πιστεύετε να μας απαντούσαν οι μαθητές στο ερώτημα: «Πιο συναίσθημα σου έρχεται στο μυαλό όταν ακούσεις τις λέξεις διαγώνισμα, εξέταση, Παγκύπριες;»… «Άγχος!»: μια καθημερινή συναισθηματική κατάσταση που χαρακτηρίζει τον μαθητικό πληθυσμό, με την πιο συχνή πηγή άγχους να σχετίζεται με το διάβασμα και την ακαδημαϊκή επίδοση. Βέβαια, το άγχος δεν σημειώνεται αποκλειστικά κατά τις τελικές εξετάσεις, όμως κάνει την εμφάνισή του από τους πρώτους μήνες της ακαδημαϊκής χρονιάς, ακόμη και σε μαθητές μικρότερων τάξεων… μέχρι και πρώτων τάξεων Δημοτικού! Η συνεχής και καθημερινή μελέτη, η προετοιμασία εργασιών, τα μαθήματα που δεν προκαλούν ενδιαφέρον, οι δυσκολίες στη μάθηση, οι εξετάσεις, ο ανταγωνισμός, αποτελούν μερικές από τις καθημερινές προκλήσεις και πηγές άγχους στη ζωή ενός μαθητή. Επιπρόσθετα, με ένα μεγάλο ποσοστό ευθύνης να προσδίδεται στο ακαδημαϊκό άγχος, ο φοιτητικός πληθυσμός χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα ευάλωτος προς τις συναισθηματικές διαταραχές. Συγκεκριμένα, ένας στους τρεις φοιτητές Παγκοσμίως, και ένας στους δύο φοιτητές στην Ευρώπη, φαίνεται να σημειώνει υψηλότερο του φυσιολογικού επιπέδου άγχος, ή ακόμη και καταθλιπτική συμπτωματολογία.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε το «φυσιολογικό» από το «παθολογικό» άγχος, με το πρώτο να χαρακτηρίζεται ως μια αυτόματη και πολλές φορές απαραίτητη συναισθηματική κατάσταση, που παρατηρείται ως αντίδραση σε διάφορα γεγονότα της καθημερινότητας, με σκοπό την προστασία του ατόμου από κινδύνους ή απειλές. Από την άλλη, το παρατεταμένο, το έντονο και δυσανάλογο της συνθήκης άγχος, μπορεί να επιφέρει ισχυρές ψυχο-συναισθηματικές επιπτώσεις στο άτομο που το βιώνει, για παράδειγμα, χαμηλή ενέργεια, πονοκεφάλους, γαστρεντερολογικά προβλήματα, πόνο στο στήθος κτλ., με το ακαδημαϊκό άγχος να συνδέεται με πλήθος αρνητικών επιπτώσεων, όπως αποδυναμωμένη άμυνα του οργανισμού και κατ’ επέκταση συχνές αρρώστιες, δυσκολίες στον ύπνο, καταθλιπτικά συμπτώματα, γνωστικές αδυναμίες όπως φτωχή συγκέντρωση και απομνημόνευση, χαμηλές ακαδημαϊκές επιπτώσεις ή και ακαδημαϊκή αποτυχία.
Με στόχο την καλή διαχείριση του άγχους των μαθητών, είναι αναγκαίο να ληφθεί υπόψη η σχέση και η στάση των γονέων προς τα παιδιά τους, όπως επίσης ο τρόπος αντίδρασης των γονέων στα δυσάρεστα συναισθήματα των παιδιών τους. Γονείς οι οποίοι είναι υποστηρικτικοί και βοηθητικοί προς το άγχος των παιδιών τους, τα παροτρύνουν να εκφράσουν τα δυσάρεστά τους συναισθήματα και είναι ανοικτοί προς αυτή τη συζήτηση, όπως και προς τη συζήτηση μεθόδων διαχείρισης αυτών των συναισθημάτων. Ένα οικογενειακό περιβάλλον με συνοχή, καλές σχέσεις και επικοινωνία, με γονείς που χειρίζονται τις καθημερινές κρίσεις με αποτελεσματικότητα, αποτελεί προστατευτικό παράγοντα απέναντι στο ακαδημαϊκό άγχος. Αντιθέτως, γονείς με λιγότερο υποστηρικτική στάση, που μέσα από διάφορους λεκτικούς και μη λεκτικούς τρόπους μεταφέρουν στα παιδιά τους το μήνυμα ότι η έκφραση των αρνητικών συναισθημάτων δεν είναι αποδεκτή ή δεν λαμβάνει ανταπόκριση από την οικογένεια, όπως επίσης οικογενειακά περιβάλλοντα των οποίων τα μέλη τους έχουν συγκρουσιακές ή απόμακρες σχέσεις, η κακή σχέση μεταξύ των γονέων (είτε είναι χωρισμένοι ή όχι), αποτελούν σημαντικούς παράγοντες ευαλωτότητας προς το άγχος αλλά και προς την ανάπτυξη άλλων συναισθηματικών διαταραχών στον μαθητικό και φοιτητικό πληθυσμό.
Την ίδια στιγμή, το κοινωνικό πλαίσιο αξιολογείται ως παράγοντας που έχει τη δυνατότητα να προστατεύσει έναν μαθητή από το άγχος. Συγκεκριμένα, η κοινωνική υποστήριξη, οι σταθερές και στενές κοινωνικές σχέσεις που περιγράφονται από αποδοχή, καλή επικοινωνία και κατανόηση, αποτελούν ισχυρό προστατευτικό παράγοντα, και η έκφραση προς τους φίλους μια αποτελεσματική μέθοδος διαχείρισης του στρες.
Επιπλέον, αναγκαία και βοηθητική κρίνεται η καλή οργάνωση και ο προγραμματισμός του κάθε μαθητή σε θέματα που αφορούν τόσο τη μελέτη του όσο και τη ξεκούραση του, με το καθημερινό πρόγραμμα να αυξάνει τα κίνητρα αλλά και την αποδοτικότητα των μαθητών στη μελέτη, αλλά και να τους «προστατεύει» από την ανισορροπία μελέτης και ξεκούρασης. Βέβαια, υπάρχει και η ομάδα των παιδιών που σημειώνουν αδυναμία στην αποτελεσματική οργάνωση και προγραμματισμό της μελέτης και καθημερινότητάς τους, όπου η υποστήριξη των γονέων και εκπαιδευτικών τους στην καθιέρωση και τήρηση ενός προγράμματος είναι απαραίτητη. Συγχρόνως, η καλή διατροφή, η τήρηση των ρουτινών αυτοφροντίδας, η αποφυγή δραστηριοτήτων που αποσυντονίζουν ένα μαθητή από τη μελέτη (π.χ., πολύωρη χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών) και η προτίμηση φυσικών δραστηριοτήτων κατά το χρόνο ξεκούρασης (π.χ., γυμναστική), αποτελούν παράγοντες οι οποίοι μπορούν να φανούν βοηθητικοί στο διάβασμα, ιδιαίτερα σε περιόδους πιο εντατικής μελέτης, όπως είναι αυτή την προετοιμασίας των εξετάσεων.
Τέλος, ένας ιδιαίτερα ισχυρός αντίπαλος ή σύμμαχος στο άγχος αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο ένας μαθητής σκέφτεται γύρω από όλη αυτή την ακαδημαϊκή προσπάθεια και προετοιμασία. Είναι σημαντικό οι μαθητές να αναγνωρίζουν όλες εκείνες τις σκέψεις που τους προκαλούν άγχος και συναισθήματα ανασφάλειας, να παρατηρήσουν και να επεξεργαστούν τις σκέψεις τους κάτω από μια περισσότερο λογική και αισιόδοξη ματιά, έχοντας κατά νου πως για όλα υπάρχει μια λύση, ή ένας διαφορετικός τρόπος κατανόησής τους.
*Κλινική / Σχολική Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτιδα, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου
