ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΑΚΗ ΠΟΥΜΠΟΥΡΗ*
Ο κύκλος των πρώτων εξετάσεων για διορισμό εκπαιδευτικών ολοκληρώθηκε με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων. Οι αντιδράσεις ήταν ήπιες Κυμάνθηκαν από μια εκκωφαντική σιωπή ικανοποίησης στην πλευρά των γονιών μέχρι μια κάποια εφάπαξ απαξίωση από πολιτικές δυνάμεις που διαφωνούσαν, η οποία δεν συνοδεύτηκε από κλιμάκωση. Στην πλευρά των εκπαιδευτικών οργανώσεων που διαφωνούσαν, και πάλι οι αντιδράσεις ήταν ήπιες. Εξάλλου η μάζα των μελών τους που είναι ακόμα αδιόριστα, εμπίπτει στις μεταβατικές διατάξεις και θα διοριστεί χωρίς εξετάσεις.
Έντονες ατομικές αντιδράσεις
Υπήρξαν πολλές ατομικές αντιδράσεις, κάποιες κατανοητές όχι μόνο λόγω απογοήτευσης, αλλά και από τη γενική εικόνα των υποψηφίων. Μου ήταν ακατανόητο να αναγάγουν τη μέθοδο της αναγωγής σε θέμα αμφισβήτησης των εξετάσεων. Της αναγωγής που εφαρμόστηκε στα αποτελέσματα γενεών πλέον τελειόφοιτων μαθητών, χωρίς να διαμαρτυρηθούν ούτε μαθητές, ούτε εκπαιδευτικοί, ούτε ιδιωτικά φροντιστήρια, ούτε κόμματα, ούτε γονείς. Αμφισβητήθηκε από κάποιους που αιτήθηκαν να εργαστούν για να προετοιμάζουν και τελειόφοιτους για εξετάσεις που εξάγουν αποτελέσματα με αναγωγή, χωρίς να ξέρουν τι είναι η αναγωγή, και δεν βρέθηκε κανένας να τους νουθετήσει, παρά μόνο χρειάστηκε να παρέμβει η επίσημη πλευρά να ξαναπεί γνωστά και αυτονόητα.
Όσον αφορά παράπονα σχετικά με οριακά αποτελέσματα, αυτά είναι κατά κανόνα άστοχα. Σε όποια πλευρά του ορίου και να είναι τα αποτελέσματα, η εξέταση δεν είναι προαγωγική. Η οριακή επιτυχία μάλλον δεν δίνει σειρά για διορισμό. Αντίθετα, έστω και αν αποτύχω σε ένα θέμα, εάν έχω άλλα θέματα με αξιοπρεπή βαθμολογία, μπορώ να διεκδικήσω σ’ αυτά θέση σε ιδιωτικά σχολεία ή να αναρτήσω κάθε αξιοπρεπή βαθμολογία στο ιδιωτικό μου φροντιστήριο ή στη διαφήμιση μου για ιδιαίτερα μαθήματα. Από τώρα και στο εξής, τα αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών αποτελούν σημείο αναφοράς για κάθε συμφωνία διδασκαλίας εκτός σχολείου.
Σοκ από τα αποτελέσματα
Σχεδόν ολόκληρη η κοινωνία πληροφορήθηκε τα αποτελέσματα με κάποιο σοκ. Ενώ ισχύει η γενική αρχή εκπαίδευσης ότι ο διδάσκων πρέπει να ξέρει πολλαπλάσια αυτών που θα κληθεί να διδάξει, οι εξετάσεις προσγείωσαν όλους σε μια άλλη πενιχρή διαπίστωση. Η εξίσωση απόφοιτος πανεπιστημίου = επιστήμονας ακυρώθηκε. Δεν υπάρχουν πλέον πτυχιούχοι με τον φωτοστέφανο του παντογνώστη. Βέβαια για να είμαστε δίκαιοι, πρόκειται για εξετάσεις για καταρτισμό σειράς προτεραιότητας. Για άλλο σκοπό, οι ίδιες εξετάσεις θα μπορούσαν να δώσουν καλύτερα αποτελέσματα.
Τα αποτελέσματα προσφέρουν δυνατότητες αναστοχασμού σε πανεπιστημιακό επίπεδο, για να θέσει κάθε πανεπιστήμιο δικές του πρακτικές και επίπεδα υπό διερεύνηση. Θα επεκταθώ στο επίπεδο του σχολείου. Αφορμή μού δίνουν κάποιες επικλήσεις ειδικών ελαφρυντικών από κάποιους υποψηφίους για επιεικέστερη αντιμετώπιση. Πρόκειται για μια κεκτημένη εκμαίευση που εκτρέφεται για δεκαετίες τώρα από το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα με διάφορους τρόπους όπως:
Σε ποιο βαθμό αυτά αποτελούσαν κανόνα στη σχολική πρακτική, δεν είναι παραγωγικό να επεκταθώ. Ακόμα κι αν συνέβαιναν στο 5% ή και στο 2% των περιπτώσεων, ο νόμος της αναλογίας, μέσα στον μαθητικό πληθυσμό, επέβαλλε γενίκευση και παγίωση κεκτημένων. Και έτσι, από κεκτημένο σε κεκτημένο, Θεού μη θέλοντος, θολώσαμε το σύστημα ενδοσχολικής αξιολόγησης, με αποτέλεσμα τα ξένα πανεπιστήμια που παλαιότερα μας εμπιστεύονταν, τώρα πλέον δεν εμπιστεύονται την ενδοσχολική βαθμολογία και ζητούν έντονα τη βαθμολογία των εθνικών ή άλλων εξωτερικών εξετάσεων για να επεξεργαστούν αιτήσεις μαθητών μας.
Άμεση ισχυρή καταλυτική δράση του νόμου
Ήδη με την έναρξη της εφαρμογής του νόμου είχε αρχίσει η καταλυτική του δράση. Η συντριπτική πλειοψηφία των υποψηφίων για διορισμό σύμφωνα με τον παλαιό νόμο αποφάσισε να μην υποβάλει αίτηση για συμμετοχή στην εξέταση. Ένα σεβαστό ποσοστό από όσους υπέβαλαν αίτηση, δεν προσήλθε στην εξέταση. Καθένας αποφάσισε υπό τις δικές του προσωπικές περιστάσεις οι οποίες ως τέτοιες δεν μας ενδιαφέρουν. Το ουσιώδες που κρατείται είναι ότι παρακάθησαν υπερπολλαπλάσιοι όσων χρειάζονται.
Ένα μέρος όσων αστόχησαν την πρώτη φορά, όχι όμως όλοι, θα επανέλθουν και θα ευστοχήσουν σε επόμενες εξετάσεις. Υπάρχουν ιστορικά προηγούμενα από την εφαρμογή παρόμοιου νόμου στην Ελλάδα.
Μακροπρόθεσμη καταλυτική δράση του νόμου
Άλλη, άδηλη μεν, αλλά ατράνταχτη επίδραση του νόμου είναι ότι η συμμετοχή στις εξετάσεις διορισμού θα προετοιμάζεται πλέον με συστηματική και επιμελέστερη φοίτηση από τους φοιτητές στο πανεπιστήμιο. Θα μειωθούν κάποιες συνήθειες και παραδραστηριότητες που εμπίπτουν στο πεδίο της Λαογραφίας, εφόσον σε άλλες χώρες δεν συναντώνται.
Στο σχολείο, η καθοδήγηση θα στρέψει την προσοχή όσων μαθητών ενδιαφέρονται για το επάγγελμα του εκπαιδευτικού στο γεγονός ότι το εχέγγυο για επιτυχία στις εξετάσεις είναι η μέγιστη κατά το δυνατόν αφομοίωση της διδασκόμενης σχολικής ύλης στην ώρα και στον ουσιώδη χρόνο που αυτή διδάσκεται από όσους μπορούν να την αφομοιώσουν. Αυτοί δεν είναι λίγοι, θα αυξηθούν δε αν βελτιωθεί το κλίμα παρακολούθησης μέσα στη σχολική αίθουσα. Για όλα τα παιδιά πρέπει να κατισχύσει η αρχή της ισότητας στη διαφορά, στην πραγματική διαφορά που τεκμαίρεται επιστημονικά, όχι με ρηχές επιλογές και αποεπιλογές.
Εφόσον δε τα αποτελέσματα φωτογράφισαν και πανεπιστήμια, σχολές, τμήματα, ακόμα και πανεπιστημιακούς, είναι εύλογο σε όλα αυτά τα επίπεδα να εξαχθούν συμπεράσματα και να προδιαγραφούν διορθωτικά μέτρα στο επίπεδο της εισδοχής, του περιεχομένου της εκπαίδευσης, της αξιολόγησης και της προαγωγής.
Αποτελέσματα σε μεμονωμένα μαθήματα
Προφανώς σε μια προσπάθεια να προκαταλάβει διαμαρτυρίες για τα αποτελέσματα στην ομάδα μαθημάτων κάτω από τον τίτλο φιλολογικά, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, βεβιασμένα προσπάθησε να στρέψει την προσοχή στα Λατινικά. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με κάποια αναβάθμιση των Λατινικών στην τελευταία μεταρρύθμιση του Λυκείου που, αν το ερμήνευσα σωστά, έγινε και με συμβουλή πανεπιστημιακών. Τα Λατινικά δεν αποτέλεσαν μεγαλύτερο πρόβλημα από τα Αρχαία Ελληνικά. Συμβάδισαν στα αποτελέσματα. Είναι γλώσσα με τρομερή δομική συνάφεια με τα Αρχαία Ελληνικά. Πέραν της ινδοευρωπαϊκής συγγένειας έχουν περαιτέρω ισχυρές ομοιότητες λόγω γεωγραφικής γειτνίασης. Αποτελούν ιερές γλώσσες της Αγίας Γραφής διεθνώς, συστεγάζονται δε σε όλες σχεδόν τις πανεπιστημιακές σχολές. Επιπλέον, τα Λατινικά, ως ελαφρώς νεότερη γλώσσα, είναι δομικά ελαφρώς ευκολότερα από τα Αρχαία Ελληνικά. Τα Αρχαία Ελληνικά, για υπαρκτούς λόγους που δεν θα αναφέρω εδώ, δεν αποτελούν μητρική γλώσσα των Νέων Ελληνικών ως άλλης γλώσσας, αλλά παλαιότερη μορφή των Νέων Ελληνικών, και μάλιστα εγγύτερη σ’ αυτά από ό,τι είναι τα Αρχαία Αγγλικά, Γαλλικά και Γερμανικά του 10ου αιώνα σε σχέση με τα Νέα Αγγλικά, Γαλλικά και Γερμανικά. Η ταυτόχρονη κατοχή Ελληνικών και Λατινικών διευρύνει τις προσλαμβάνουσες για γλωσσολογική επίγνωση με οφέλη και πέραν των Ελληνικών.
Άλλο μάθημα που δυσκόλεψε αυτή την ομάδα εκπαιδευτικών είναι η Ιστορία. Πρέπει να σημειωθεί ότι στα πανεπιστήμια πέραν των δικών μας, η Ιστορία δεν συστεγάζεται με τη Φιλολογία στην ίδια σχολή. Η συνύπαρξη τους στο χαρτοφυλάκιο ενός εκπαιδευτικού δεν είναι ασυνήθιστη. Πρόκειται για θέμα που πρέπει να προσεχθεί από τα δικά μας πανεπιστήμια και να αντικρυστεί επίσης από τη σκοπιά της δυναμικής που αναπτύσσουν οι εκπαιδευτικοί που καλούνται να διδάξουν, ειδικά όταν έχουν περάσει από τη δοκιμασία των εξετάσεων.
Θωράκιση με συγκριτική αναθεώρηση
Τελευταία, αλλά όχι έσχατη πτυχή είναι η έξωθεν μαρτυρία για τις εξετάσεις, ο βαθμός εμπιστοσύνης της κοινωνίας σ’ αυτές, συμπεριλαμβανομένων και των άμεσα επηρεαζομένων. Ζούμε σε μια χώρα που πριν από δεκαετίες ένας μαθηματικός απέδειξε ότι οι κληρωνόμενοι λαχνοί του κρατικού λαχείου στα μάτια των πολιτών φαίνονταν τυχαίοι, στην πραγματικότητα όμως ήταν όλοι παράγωγοι ενός μαθηματικού τύπου και μπορούσαν να επιλεγούν κατά την αγορά του λαχείου από κάποιους γνώστες. Είχαμε σε άλλες περιπτώσεις τυφλής κλήρωσης από σακούλι με μπαλάκια, κάποια από τα οποία ήταν απτικά αναγνωρίσιμα, επειδή ήταν προηγουμένως στο ψυγείο. Τρόποι εξαπάτησης υπάρχουν πολλοί, ιδίως σε μια διαδικασία με πολλούς εμπλεκόμενους διακινούμενους σε ένα μικρό χώρο όπου όλοι συναντούν όλους, με υποκειμενικό χειρισμό ύλης, με αναβαθμολογήσεις, με κίνδυνο άστοχης κειμενολογικής προσέγγισης από διορθωτές σε ερωτήσεις ανοικτού τύπου και φυσικά πάντοτε με ανθρώπινα λάθη.
Ζούμε σε μια κοινωνία διχασμένη από το 1900, πάντοτε με αντιμαχόμενες παρατάξεις και με έντονη τη γενική απαίτηση, ο ημέτερος της εξουσίας να ευνοείται. Ακόμα κι αυτό το σύστημα εξετάσεων είναι δυνατόν να έχει ρήγματα που επιτρέπουν επιλεκτική εύνοια. Όσο κι αν προβάλλεται ως παντελώς αδιάβλητο, δεν είναι άτρωτο από προσπάθειες εύνοιας, και, το κυριότερο, είναι διαβλητό στην αντίληψη κάποιων που αποτυγχάνουν ή δεν τολμούν καν να συμμετάσχουν στη εξέταση, με αποτέλεσμα να το διαβάλλουν στην κοινή γνώμη και να εξαγγέλλουν πολιτικές για αλλαγή του.
Για όλους τους πιο πάνω λόγους, ο μόνος τρόπος προστασίας του είναι η νομοθετική καθιέρωση της συγκριτικής αναθεώρησης που θα επιτρέπει επαναξιολόγηση του γραπτού του αιτητή σε αντιπαραβολή με άλλο ή άλλα γραπτά που ο αιτητής προτείνει, στην παρουσία των πρώτων βαθμολογητών και βαθμολογητή που ο αιτητής διορίζει, από δευτεροβάθμια επιτροπή αναθεώρησης. Αυτή η διαδικασία που θα έχει και ανάλογο λογικό κόστος δεν θα μπλοκάρει το σύστημα, δεν θα τύχει υπερβολικής χρήσης, επειδή γενικά υπάρχει το γνώθι σ’ αυτόν. Θα κλείσει όμως τελεσίδικα πολλά στόματα, θα κάνει τους διοργανωτές της εξέτασης ακόμα πιο προσεκτικούς και θα φέρει γενική ηρεμία σε ένα θέμα ευαίσθητο και κρίσιμο για την πρόοδο όλων μας.
*Συνταξιούχος εκπαιδευτικός
