ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΣΟΥΛΙΔΗ*
Στις 19 Φεβρουαρίου 1959 ολοκληρώνεται ο κύκλος των συναντήσεων που είχαν αρχίσει στο Λονδίνο στις 17 Φεβρουαρίου για το κυπριακό ζήτημα ανάμεσα στις αντιπροσωπείες της Ελλάδας, της Τουρκίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής κοινότητας. Το αποτέλεσμα της ιστορικής αυτής συμφωνίας, το οποίο θα καταγραφεί στη συλλογική μνήμη ως οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, είναι ένας οδυνηρός συμβιβασμός ενώ ισχυρή είναι η πεποίθηση ότι πρόκειται για ένα πολιτικό πλαίσιο το οποίο μπορεί να αποτελέσει μεταβατικό σταθμό για την επίτευξη του σταθερού και αμετάθετου στόχου της Ένωσης. Συνακόλουθα, το ανεξάρτητο κράτος χαρακτηρίζεται ευθύς εξαρχής ως «ανεπιθύμητο», αφού η λύση που δίνεται δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και τις επιδιώξεις της ελληνοκυπριακής κοινότητας – ούτε, φυσικά, και της τουρκοκυπριακής.
Χαρακτηριστική είναι η τοποθέτηση του ισχυρού άντρα της εποχής, Κωνσταντίνου Σπυριδάκι, όταν ως Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης Κύπρου, υποδέχεται στην Κύπρο, αντιπροσωπεία από το Πανεπιστήμιο των Αθηνών (14-4-1962):
«Δεν θα επεθύμουν κατά την επίσημον ταύτην στιγμήν, ούτε ως άτομον ούτε ως Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινοτικής Συνελεύσεως της νήσου, να κάμω οιασδήποτε φύσεως πολιτικήν, προς την οποίαν είμαι παντελώς ξένος. Δεν δύναμαι όμως να αντιπαρέλθω το γεγονός ότι ουδείς Έλλην εν Κύπρω πιστεύει ότι η δοθείσα εις το Κυπριακόν ζήτημα δι’ αδήριτον ανάγκην πολιτική λύσις ανταπεκρίθη εις τας προσδοκίας, τους πόθους, τους αγώνας και τας θυσίας του Ελληνικού Κυπριακού λαού».
Η Εκπαίδευση τίθεται ευθύς εξαρχής έξω από την κυβερνητική σφαίρα και την κυβερνητική πολιτική. Με βάση το δοτό σύνταγμα, η Εκπαίδευση ανατίθεται στην αρμοδιότητα των δύο Κοινοτικών Συνελεύσεων. Όπως προβλέπει το άρθρο 87 του Συντάγματος, τόσο η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση, όσο και η αντίστοιχη Τουρκική Κοινοτική Συνέλευση θα έπρεπε να φροντίσουν «(α) επί πάντων των θρησκευτικών θεμάτων, (β) επί πάντων των εκπαιδευτικών μορφωτικών και διδακτικών θεμάτων, (γ) επί του προσωπικού θεσμού».
Ειδικότερα, ως προς την οικονομική στήριξη της Εκπαίδευσης, προνοείται όπως διατίθεται για θέματα εκπαίδευσης «ποσόν ουχί έλασσον των δύο εκατομμυρίων λιρών», το οποίο κατανέμεται ως ακολούθως: (α) εις την Ελληνικήν Κοινοτικήν Συνέλευσιν ποσόν ουχί έλασσον του ενός εκατομμυρίου εξακοσίων χιλιάδων λιρών (pounds) και (β) εις την τουρκικήν Κοινοτικήν Συνέλευσιν ποσόν ουχί έλασσον των τετρακοσίων χιλιάδων λιρών (pounds)».
Το Σύνταγμα παρείχε, επιπρόσθετα, τη δυνατότητα «επιβολής προσωπικών εισφορών και προσωπικών τελών εις τα μέλη της αντιστοίχου κοινότητος, προς τον σκοπόν της εξυπηρετήσεως των αντιστοίχων αναγκών αυτών και των αναγκών των υπό τον έλεγχον αυτών οργανώσεων και ιδρυμάτων». Εν ολίγοις, δινόταν η δυνατότητα για την ύπαρξη επιπρόσθετης «κοινοτικής» φορολογίας.
Οι συνταγματικές πρόνοιες για τον τομέα της Εκπαίδευσης θα προκαλέσουν – όπως και στους υπόλοιπους τομείς της διακυβέρνησης – σοβαρά προβλήματα. Οι συνταγματικοί περιορισμοί που εφαρμόστηκαν στην περίπτωση του νέου κράτους οδήγησαν σε ένα πρωτοφανές φαινόμενο αφού «η δαπάνη διά την παιδείαν δεν προερχόταν εκ του κρατικού προϋπολογισμού και η ευθύνη δε βάρυνε αμέσως την Κυβέρνησιν του τόπου», με αποτέλεσμα, όπως σημειώνει ο Τμηματάρχης Ανωτέρας Θ. Σοφοκλέους «ο προγραμματισμός της οικονομικής αναπτύξεως αυτής να αποτελή ευθύνην άλλου Σώματος, ο δε προγραμματισμός της Παιδείας άλλου». Ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, σε τοποθέτησή του για το ζήτημα αυτό αρκετά χρόνια αργότερα θα σημειώσει ότι «το αποτέλεσμα ήταν να τοποθετήσουμε ολόκληρη την εκπαίδευση της χώρας έξω από τη σφαίρα της κυβερνητικής οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής και να δημιουργήσουμε οικονομικά προβλήματα και άλλες δυσκολίες για τις Κοινοτικές Συνελεύσεις, που είχαν αρνητικό αντίκτυπο στην Πολιτεία».
Αξίζει να σημειωθεί ότι για την περίοδο πριν από την ίδρυση Υπουργείου Παιδείας, θα αποφασιστεί η συγκρότηση ενός άτυπου φορέα – μιας Υπουργικής Επιτροπής Επαφής με τον Κ. Σπυριδάκι και την Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση Κύπρου. Στην υπουργική επιτροπή μετέχουν οι ελληνοκύπριοι Υπουργοί Εργασίας Τάσσος Παπαδόπουλος, Οικονομικών, Ρένος Σολομίδης και Δικαιοσύνης Στέλλα Σουλιώτου.
*Ιστορικός της Εκπαίδευσης, Εκπαιδευτικός.
